Tác giả: Nguyễn Lang
Ngôn ngữ: Tiếng Việt
Lĩnh vực: Văn hóa - Xã hội
NXB Văn Học 2014
Số trang 1228
Tập I bộ sách Việt Nam Phật giáo sử luận của Gs. Nguyễn Lang (thiền sư Thích Nhất hạnh) xuất bản lần đầu ở Sài Gòn năm 1973, Nxb Lá Bối in. Đến năm 1978, tập II được công bố tiếp ở Paris, vẫn dưới danh nghĩa nhà xuất bản cũ. Nhà xuất bản Văn Học đã tái bản lần thứ nhất tập I và tập II vào năm 1992, và đến năm 1994 thì in lại cả hai tập trên cùng một lần với tập III
Trước Gs. Nguyễn Lang khá lâu, những tên tuổi lớn như Trần Văn Giáp, Thích Mật Thể đã cho ra đời những công trình quan trọng như Le Bouddhisme en Annam des origines au XIIè siècle và Việt Nam Phật giáo sử lược (Nxb, Tân Việt, Hà Nội, 1943). Và trước đó nữa đã có những bộ thiền phả nổi tiếng như: Thiền Uyển Tập Anh, Tam tổ thực lục, Thánh Ðăng lục, Thiền uyển kế đăng lục, Ðại Nam thiền uyển truyền đăng lục…
Việt Nam Phật giáo sử luận là công trình cơ bản nghiên cứu về lịch sử Việt Nam từ khởi nguyên đến hiện đại, với tinh thần tôn trọng sự thật, có thái độ tri âm, tri kỷ của người biết kế thừa. Tác giả có cái nhìn thâu tóm khá rành mạch và chuẩn xác, biết kết hợp giữa cách viết sử và bình luận lịch sử; giữa xây dựng các mốc biên niên sử truyền giáo (bao gồm thế thứ các tông phái) và lần tìm ra sợi dây thống nhất bên trong kết nối các mốc biên niên sử ấy lại, qua đó tạo thành dáng nét riêng, là linh hồn, bản sắc của Phật giáo Việt Nam; giữa nghiên cứu tiểu sử các nhà tu hành và đi sâu tìm hiểu tính cách con người, tư tưởng, thơ ca của họ... “Bộ sách của Gs. Nguyễn Lang đáp ứng được nhu cầu khám phá cặn kẽ về Phật giáo Việt Nam - một thực thể tinh thần đã tồn tại hàng nghìn năm, không phải với tư cách một tôn giáo ngoại nhập, mà đã được bản địa hóa từ rất lâu, và vẫn được thường xuyên bản địa hóa, để trở thành một phần tâm linh dân tộc; không phải chỉ là một tôn giáo đơn thuần mà cao hơn hẳn thế, còn là một thành tố trọng yếu của văn hóa, tư tưởng; và không phải là một thành tố rời rạc, phiến đoạn, mà luôn luôn hiện diện như một hệ thống có sức vận động và phát triển tự thân trong suốt tiến trình lịch sử…” – Nguyễn Huệ Chi
Có thể nói Gs. Nguyễn Lang là người đầu tiên đã sử dụng những tư liệu Phật giáo để vạch lại con đường truyền bá của Phật giáo vào Việt Nam, phân tích những khác biệt giữa các thiền phái và tìm ra nét độc đáo của Phật giáo Việt Nam trong sự dấn thân vào sứ mệnh giải phóng dân tộc. Lần đầu tiên một tác giả tìm hiểu lịch sử không phải chỉ qua những sách sử Trung Quốc hay Việt Nam bằng Hán-Nôm (như các nhà nghiên cứu xưa), mà tìm nguồn tài liệu trong kinh điển Phật giáo. Sách tuy viết đã lâu, nhưng mang tính mở đường cho thể loại nghiên cứu.
MỤC LỤC
TẬP I
CÙNG BẠN ĐỌC
LỜI GIỚI THIỆU
CHƯƠNG I
TRUNG TÂM PHẬT GIÁO LUY LÂU
Ba trung tâm Phật giáo đời Hán
Nguồn gốc trung tâm Luy Lâu
Trung tâm Luy Lâu thành lập sớm hơn các trung tâm Lạc Dương và Bành Thành
Trung tâm Lạc Dương
Trung tâm Lạc Dương được thành lập do từ trung tâm Bành Thành
Nguồn gốc trung tâm Bành Thành
CHƯƠNG II
HAI THẾ KỶ ĐẦU
Đạo Phật Giao Châu trong thế kỷ đầu Tây Lịch
Lý hoặc Luận của Mâu Tử
Kinh Tứ Thập Nhị Chương
Học thuật Giao Chỉ
Những quan niệm căn bản về giáo lý
Phá mặc cảm tự tôn về “Trung Quốc”
Lão tử thành Phật ở đất Hồ
CHƯƠNG III
KHỞI NGUYÊN CỦA THIỀN HỌC VIỆT NAM
Khương Tăng Hội
Tư tưỡng Thiền của Tăng Hội
Chi Cương Lương Tiếp
Đạt Ma Đề Bà và Huệ Thắng
Vai trò quan trọng của Tăng Hội tại Kiến Nghiệp
Bài tựa kinh An Ban Thủ Ý
CHƯƠNG IV
SÁCH THIỀN UYỂN TẬP ANH VÀ CÁC TÀI LIỆU KHÁC VỀ ĐẠO PHẬT VIỆTNAMĐỜI ĐƯỜNG
Sách Thiền Uyển Tập Anh Ngữ Lục
Về tác giả Thiền Uyển Tập Anh
Một số các tăng sĩ không được Thiền Uyển Tập Anh nhắc tới
CHƯƠNG V
THIÈN PHÁI TỲ NA ĐA LƯU CHI
Hành trang và truyền thừa
Bối cảnh tư tưởng của Tỳ Na Đa Lưu Chi
Siêu việt ngôn ngữ văn tự
Yếu tố Mật giáo
Sấm vì học, phong thủy học và ý thức độc lập quốc gia
Tóm lược những đặc tính của Thiền phái Tỳ Na Đa Lưu Chi
CHƯƠNG VI
THIỀN PHÁI VÔ NGÔN THÔNG
Vô Ngôn Thông và truyền thừa
Bối cảnh thiền học Vô Ngôn Thông
Truyền thuyết Nam Tông về lịch sử Thiền
Đốn ngộ và tâm địa
Nguyên tắc vô đắc
Sự sử dụng thoại đầu
Thiền ngữ và hình ảnh thi ca
ảnh hưởng Mật giáo
Ảnh hưởng Tịnh độ giáo
Tóm lược những đặc tính của Thiền phái Vô Ngôn Thông
CHƯƠNG VII
THIỀN PHÁI THẢO ĐƯỜNG
Nguồn gốc Thảo Đường
Ảnh hưởng của phái thảo đường
CHƯƠNG VIII
TỔNG QUAN VỀ PHẬT GIÁO ĐỜI LÝ (1010-1225)
Chân đứng
Đạo Phật và chính trị
Đạo Phật và văn hóa
Đạo Phật và mỹ thuật
Đạo Phật và phong hóa
Tăng sĩ, tự viện và kinh điển
Vấn đề mê tín
CHƯƠNG IX
NỀN TẢNG CỦA PHẬT GIÁO ĐỜI TRẦN THIỀN PHÁI YÊN TỬ
Nền Phật giáo thống nhất
Thiền sư Thường Chiếu
Sự quan trọng của tâm học
Đối tượng chứng đắc
Tùy tục
Vị tổ khai sơn phái Yên Tử: Hiện Quang thiền sư
Trúc Lâm quốc sư
Đại Đăng quốc sư
Tiêu Diêu quốc sư
CHƯƠNG X
TRẦN THÁI TÔNG (1218-1277)
Tuổi trẻ và chí nguyện học đạo
Học hỏi, tu tập và sáng tác
Khóa Hư Lục
Thánh Đăng Lục
Trần Triều Thiền Tông Bản Hạnh
Nhu yếu tỉnh thức
Nhu yếu tinh chuyên
Tư tưởng thiền học
Thoại đầu Thiền
Ảnh hưởng Thiền phái Lâm Tế
Bốn mươi ba bài tụng cổ
CHƯƠNG XI
TUỆ TRUNG THƯỢNG SĨ
Diện mục Tuệ Trung
Hòa quang đồng trần
Đập vỡ thái độ bám víu vào khái niệm
Đập phá quan niệm lưỡng nguyên
Phá vở những vấn đề giả tạo
Diệu khúc bản lai tu cử xướng
CHƯƠNG XII
TRẦN NHÂN TÔNG VÀ THIỀN PHÁI TRÚC LÂM
Một ông vua xuất gia
Ý nguyện xây dựng một nền hòa bình Chiêm-Việt lâu dài
Xây dựng một giáo hội mới
Tư tưởng Thiền học
Những ngày cuối
CHƯƠNG XIII
THIỀN SƯ PHÁP LOA (1284-1330)
Cuộc đời tu học của Pháp Loa
Đại tạng kinh triều Trần
Những tác phẩm của Pháp Loa
Phát triển giáo hội
Yếu tố Mật giáo trở thành quan trọng
Anh Tông và Pháp Loa
Tư tưởng Thiền học của Pháp Loa
CHƯƠNG XIV
THIỀN SƯ HUYỀN QUANG (1254-1334)
Về sách Tổ Gia Thực Lục
Cuộc đời của Huyền Quang
Câu chuyện Thị Bích
Những năm cuối của Huyền Quang
Huyền Quang và Pháp Loa
Nhà thi sĩ
Tư tưởng của Huyền Quang
Văn Nôm của Huyền Quang
Thời hưng thịnh chấm dứt
CHƯƠNG XV
NHỮNG GƯƠNG MẶT PHẬT TỬ KHÁC TRONG ĐỜI TRẦN
Trí Viễn thiền sư
Thuần Nhất pháp sư
Tăng Điền đại sư
Bão Phác quốc sư
Tông Cảnh quốc sư
Pháp Cổ thiền sư
Huệ Nghiêm thiền sư
Bảo Sát thiền sư
Viên thiền sư
Trí Thông thiền sư
Vô Sơn Ông
Minh Đức chân nhân
Đức Sơn thiền sư
Vương Như Pháp
Trần Thánh Tông
Trần Minh Tông
Bích Phong trưởng lão
Sa Môn Thu Tử
Lãm Sơn quốc sư
Thạch Đầu và Mật tạng
Tuyên Chân công chúa và Lệ Bảo công chúa
Những vị đệ tử
Truyền thống Yên Tử
CHƯƠNG XVI
TỔNG QUAN VỀ PHẬT GIÁO ĐỜI TRẦN
Chủ lực của văn hóa đời Trần
Những vị tăng sĩ ngoại quốc có mặt trong đời Trần
Các khuynh hướng tư tưởng trong Phật giáo đời Trần
Tổ chức giáo hội
Vai trò văn hóa và chính trị của Phật giáo đời Trần
CÁC PHỤ BẢN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Hán văn
Nhật văn
Pháp và Anh văn
Quốc văn
Tạp chí Quốc văn
MỤC LỤC
TẬP II
CHƯƠNG XVII
SINH HOẠT CỦA TĂNG ĐỒ VÀ CƯ SĨ
Tăng sĩ, tự viện , và sinh hoạt kinh tế
Sinh hoạt trong tự viện
Giới pháp
An cư kiết hạ
Tọa thiền, du phương, ứng phú
Sinh hoạt của giới tại gia
CHƯƠNG XVIII
ĐẠO PHẬT TRONG THỜI NHO HỌC ĐỘC TÔN
Sự suy yếu của đạo Phật về phương diện lãnh đạo trí thức
Thịnh quá hóa suy
Chiến tranh Chiêm Việt
Tinh thần độc tôn thay thế tinh thần dung hợp
Cái học khoa mục
Sự biến dạng của Mật giáo
Thói quen ỷ lại vào vua chúa
Lương Thế Vinh
Thiền Môn khoa giáo
Nam Tông Tự pháp đồ
Thập giới cô hồn Quốc ngữ văn
Chân Nghiêm và sách Thánh Đăng lục
CHƯƠNG XIX
SỨC SÁNG TẠO CỦA GIỚI PHẬT TỬ ĐẠI CHÚNG
Tín ngưỡng của đại chúng
Văn học kể hạnh và sự thờ tự thánh tăng
Quan Âm Thị Kính
Quan Âm Nam Hải
Tính cách dân tộc của Quan Âm Thị Kính và Quan Âm Nam Hải
CHƯƠNG XX
SỰ PHỤC HƯNG CỦA MÔN PHÁI TRÚC LÂM
Nguyên do của sự phục hưng
Thiền sư Chuyết Chuyết
Thiền sư Minh Hành
Chân Nguyên, người có công phục hưng môn phái Trúc Lâm
Tư tưởng thiền của Chân Nguyên
Những vị đệ tử xuất sắc của Chân Nguyên
Công tác trùng san những tác phẩm Phật học Lý Trần
CHƯƠNG XXI
THIỀN SƯ HƯƠNG HẢI
Từ thiền tĩnh viện đến đạo tràng nguyệt đường
Con người của Hương Hải
Tư tưởng thiền của Hương Hải
Thơ nôm của Hương Hải
CHƯƠNG XXII
THIỀN PHÁI LÂM TẾ VÀ PHẬT GIÁO Ở ĐÀNG TRONG
Các thiền sư từ Trung Hoa sang hoằng hóa
Môn phái Liễu Quán
Dấu chân hoằng hóa tại các vùng đất mới
CHƯƠNG XXIII
THIỀN PHÁI TÀO ĐỘNG TỚI NƯỚC VIỆT
Chủ trương của Tào Động
Tào Động ở đàng ngoài
Thạch Liêm và Tào Động ở Đàng Trong
Con người của Thạch Liêm
Tư tưởng thiền của Thạch Liêm
Hưng Long Nguyễn Phúc Chu
Thiều Dương Hầu
CHƯƠNG XXIV
LÝ HỌC VÀ PHẬT GIÁO
Thái cực và vô cực, lý và khí
Thái độ tăng sĩ trước sự kích bác của nho gia
Lê Quý Đôn khuyên nho gia nên có thái độ cởi mở
Đại Chân viên giác thanh
Một tổng hợp Nho Phật độc đáo
Một số chủ đề khác của Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh
Quan niệm thiền của Hải Lượng và các bạn
Con người của Hải Lượng
Phan Huy Ích và Phan Huy Chú
Nguyễn Công Trứ
Nguyễn Du
CHƯƠNG XXV
CÁC DANH TĂNG ĐỜI NGUYỄN
Thiền sư Mật Hoằng
Thiền sư Phổ Tịnh
Thiền sư Thanh Đàm
Thiền sư Thanh Nguyên
Thiền sư An Thiền
Thiền sư Nhất Định
Thiền sư Diệu Giác
Thiền sư Tịch Truyền
Thiền sư Chiếu Khoan
Thiền sư Phúc Điền
Thiền sư Phổ Tịnh
Thiền sư Thông Vinh
Thiền sư Liễu Thông
Thiền sư Viên Quang
Thiền sư Đạo Thông
Thiền sư Giác Ngộ
Thiền sư Cương Kỷ
Thiền sư Chí Thành
Thiền sư Diệu Nghiêm
Thiền sư Viên Ngộ
Thiền sư Phước An
Thiền sư Liễu Triệt
Thiền sư Huyền Khê
CÁC PHỤ BẢN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Hán văn
Nhật văn
Pháp và Anh văn
Tạp chí Quốc văn
BẢNG TÊN
MỤC LỤC
TẬP III
LỜI NHÀ XUẤT BẢN
CHƯƠNG XXVI
KHÁI QUÁT VỀ CÔNG CUỘC CHẤN HƯNG PHẬT GIÁO
TỪ 1930 ĐẾN 1945
Bối cảnh chính trị và văn hóa
Hai nhà chí sĩ họ Phan
Nhu yếu duy tân
Vài nét sơ lược về cuộc vận động chấn hưng
Những động cơ của cuộc chấn hưng
Các hội Phật giáo thực hiện được những gì trong thời gian 1930-1945
CHƯƠNG XXVII
THIỀN SƯ KHÁNH HÒA VÀ CÔNG CUỘC VẬN ĐỘNG Ở NAM KỲ
Hội nam kỳ nghiên cứu Phật học
Các thiền sư Bích Liên và Liên Tôn
Hội Lưỡng Xuyên Phật học
Thiền sư Pháp Hải và thiền sư Chí Thành
Hội Phật học kiêm tế và tạp chí Tiến hóa
Thiền sư Trí Thiền
Thiền sư Thiện Chiếu
Tạp chí Pháp Âm và hội Tịnh Độ Cư Sĩ
Phật Học Tùng Thư
CHƯƠNG XXVIII
HỘI AN NAM PHẬT HỌC Ở TRUNG KỲ
Thiền sư Giác Tiên
Cư sĩ Tâm Minh
Chỉnh lý tăng chế và đạo tạo tăng tài
Thiền sư Mật Khế
Khởi nguyên của phong trào thanh thiếu niên phật tử
Con người và tư tưởng của Tâm Minh
Các cao tăng làm rường cột cho phong trào chấn hưng
Thiền sư Tâm Tịnh
Thiền sư Huệ Pháp
Những trung tâm chấn hưng
Vi sư Diên Trường
CHƯƠNG XXIX
CÔNG CUỘC CHẤN HƯNG Ở BẮC KỲ
Bắc kỳ Phật giáo hội
Thiền sư Thanh Thanh
Chương trình Phật học
Nguyễn Trọng Thuật và chủ trương “nhân gian Phật giáo”
Cư sĩ Thiều Chữu
Công tác duy trì và phổ biến nền văn học Phât giáo cổ điển
Lệ Thần Trần Trọng Kim
Ưu Thiên Bùi Kỷ
Tăng sĩ và công tác xã hội
Sơn môn Linh Quang và tạp chí Tiếng Chương Sớm
Thiền sư Thanh Tường
Truyền thừa Tào Động theo bia chùa Hồng Phúc
CHƯƠNG XXX
SAU CÁCH MẠNG THÁNG TÁM
Phật tử tham dự cách mạng
Thiền sư Mật Thế
Thanh niên tăng và cách mạng
Phât tử kêu gọi một tinh thần cởi mở và dung hợp
Tăng sĩ và thanh niên phật tử hy sinh
CHƯƠNG XXXI
XÂY DỰNG LẠI CÁC CƠ SỞ HÀNH ĐẠO
Khuynh hướng thân kháng chiến của các tổ chức Phât giáo
Đạo Phật xoa dịu đau thương
Phật tử đi tìm một con đường mới
CHƯƠNG XXXII
CHÙA ẤN QUANG VÀ CHÙA XÁ LƠI
Phật học đường Nam Việt
Giáo hội tăng già Nam Việt
Thiền sư Thiện Hòa
Thiền sư Hành Trụ
Phật học đường Huệ Nghiêm
Các ni viện miền Nam
Cư sĩ Chánh Trí và hội Phật học Nam Việt
Lễ cung nghênh xá lợi Phật tổ
Tư tưởng Phật học của Chánh Trí
CHƯƠNG XXXIII
CHÙA LINH QUANG VÀ CHÙA TỪ ĐÀM Ở TRUNG VIỆT
Chùa Linh Quang và sơn môn tăng già ở Trung Việt
Thiền sư Mật Nguyện
Cư sĩ Chơn An
Giới tăng sĩ đứng ra đảm nhiệm guồng máy lãnh đạo
Phật học đường Báo Quốc
Các trường tư thục Bồ Đề
Tổ chức gia đình Phật tử
Các cơ sở tăng học
Ni sư Diệu Hương và ni viện Diệu Đức
Những tạp chí Phật học
Thiền sư Đôn Hậu
CHƯƠNG XXXIV
CHÙA QUÁN SỨ Ở BẮC VIỆT
Hội tăng ni chỉnh lý Bắc Việt
Tổng hội Phật giáo Việt Nam và giáo hội tăng già toàn quốc
Thiền sư Tuệ Tạng
Hội Phật tử Việt Nam
Thiền sư Tố Liên
Thiền sư Trí Độ
Thiền sư Trí Hải
Các ni viện miền Bắc
Ni sư Đàm Soạn
CHƯƠNG XXXV
CON ĐƯỜNG THỐNG NHẤT
Tổng hội Phật giáo
Vận động thống nhất thực sự
Xây dựng một nền Phật giáo dân tộc
Con đường bất bạo động đi tới hòa bình, độc lập và thống nhất
Thiền sư Huệ Quang
Thiền sư Khánh Anh
Phật sự từ 1956 đến 1960
CHƯƠNG XXXVI
THẾ ĐỨNG CỦA PHẬT GIÁO VIỆT NAM
Thái độ bất hợp tác của Phật giáo và đạo dụ số 10
Ông Ngô Đình Diệm chấp chính
Con đường đôc lập với các thế lực chính trị tranh chấp
CHƯƠNG XXXVII
NHỮNG NGUYÊN DO ĐƯA TỚI CUỘC VẬN ĐỘNG CHỐNG
CHẾ ĐỘ NGÔ ĐÌNH DIỆM
Một cuộc vận động được toàn dân ủng hộ
Về chế độ Ngô Đình Diệm
Phật giáo bị chèn ép
CHƯƠNG XXXVIII
CUỘC VẬN ĐỘNG CHỐNG ĐỐI CHẾ ĐỘ NGÔ ĐÌNH DIỆM
Phật học và Phật giáo
Bảo vệ lá cớ năm sắc
Vụ tàn sát trước đài phát thanh Húe
Hoạch định đường hướng và phương phápvận động
ủy ban liên phái bảo vệ Phật giáo
Phát khởi cuộc vận động
Chiến thuật của chánh quyền
ủy ban liên bộ
Ngọn lửa Thích Quảng Đức
Thông cáo chung
Thông cáo chung không được thực thi
CHƯƠNG XXXIX
PHẬT TỬ ĐÒI THỰC THI THÔNG CÁO CHUNG
Cuộc tuyệt thực tại chùa Xá Lợi
Biểu tình diễn hành
Tăng ni bị giam giữ
Dư luận quốc tế chấn động
Hệ thống thông tin của ủy ban liên phái
Những thủ đoạn của chính quyền
Ngọn lửa Nguyên Hương
Kế hoạch “nước lũ”
Ngọn lửa Thanh Tuệ
Ngọn lửa Diệu Quang
Lệnh tổng đình công tại Huế
Ngọn lửa Tiêu Diêu
Giáo chức đại học từ chức
Lễ cầu siêu tại chùa Xá Lợi
Đòn ác liệt cuối của chính quyền
CHƯƠNG XXXX
CHÍNH QUYỀN NGÔ ĐÌNH DIỆM SỤP ĐỔ
Sinh viên và học sinh đứng dậy
Phật giáo thuần túy
Ngọn lửa Quảng Hương
Phái đoàn điều tra Liên Hiệp Quốc tới Sài Gòn
Ngọn lửa Thiện Mỹ
Cuộc đảo chính ngày 1.11.1963
Vai trò của những cấp chỉ huy trẻ trong quân đội
Các tướng lãnh ngờ vực Hoa Kỳ
Tiến trình của cuộc đảo chính
Chiếc hầm bí mật dưới dinh Gia Long
Số phận không may của tổng thống và ông cố vấn
Niềm vui của quần chúng sau ngày đảo chính
Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất được thành lập
CÁC PHỤ BẢN
TÀI LIỆU THAM KHẢO